|
مقدمه
يكي از مسائل پيچيده و ناراحت كننده فعلي كه توجه بسياري از محققين ، جامعه شناسان ، جرم شناسان و روانشناسان و متخصصين امر را به خود معطوف داشته موضوع مجرمين كم سن و سال يا اطفال و نوجوانان بزهكاري مي باشد كه روز به روز هم گسترش بيشتري مي يابد و مخصوصاً بايد افزود كه اين تزايد و گسترش غالباً در كشورهايي بخ چشم مي خورد كه از لحاظ اقتصادي در سطح كاملاً پيشرفته اي قراردارند .
با توجه به وضع موجود اولين سؤالي كه مطرح مي شود اين است كه آيا اقدامات كشورهاي مختلف در زمينه مبارزه با جرائم اطفال و نوجوانان بزهكار ، مبتني بر اصول صحيح و درستي استوار ديده است يا خير ؟
آمار هاي انتشار يافته نشان مي دهد كه علي رغم بهبود وضع زندگي و معيشتي و علي رغم ازدياد سريع موسسات و خدمات كه اكثر كشورهاي جهان جرائم ارتكابي اطفال و نوجوانان با سرعت و آهنگ بيشتري افزايش مي يابد .
از طرف ديگر مي توان گفت كه قرن حاضر ، قرن اضطراب و سرعت است و اطفال و نوجوانان عجله دارند تا هرچه سريعتر خود را به مقصد خيالي و مورد نظر برسانند هرچند كه در اين راه ، قواعد ومقررات و قوانين در هم شكسته شوند .
در چنين موقعيت ناراحت كننده ي است كه به اغلب كشورهاي جهان درصد چاره جوئي برآمده و سعي نموده اند كه علت ارتكاب جرائم اطفال و نوجوانان را دريافته متناسب با آن به تغييرات اساسي در قوانين خود بپردازند . در قوانين جديد اطفال و نوجوانان بزهكار، موضوع قوه تميز خوب از بدوخير ازشد و اعمال مجاز اتماي عقوبتي و پاداشي به كنار گذاشته شده ،چرا كه با مجازات و تنبيه ديگر نمي توان از بزهكاري و ارتكاب جرم آنان پيشگيري به عمل آورد . چون هدف تعليم و تربيت ، اصلاح اطفال و نوجوانان بزهكار است لذا محققين اكثر كشورها اولاً دادگاههاي خاصي بنام «دادگاه اطفال و نوجوانان بزهكار» پيش بيني نموده كه صلاحيت رسيدگي به جرائم اطفال و نوجوانان زير سن 18 سال را دارد . ثانياً هدف تصميمات دادگاه تعليم و تربيت ، اصلاح درمان و بازسازي اطفال و نوجوانان بزهكار است . ثالثاً محل نگهداري اطفال بزهكار نيز مكان جداگانه اي است كه بنام « كانون اصلاح و تربيت » خوانده مي شود .
روشهاي اتخاذي در اين كانون ،همگي جنبة اصلاح و تربيت دارد .
بيان مسأله (تعريف موضوع تحقيق)
تعريف انحراف و كجروي :
زندگي اجتماعي انسان تحت حاكميت قواعد يا هنجارهاي اجتماعي است كه اگر ما قواعد و بعضي رفتارها را در زمينه هاي محيطي مناسب و بعضي ها را نامناسب تعريف كرده اند پيروي نكنيم فعاليتهايمان دستخوش هرج و مرج ميگردد لذا همانگونه كه در جوامع ارزش ها و هنجارهاي اجتماعي شكل دهنده رفتاراعضاي آن جامعه است هميشه در حاشيه نيز افرادي خلاف اين حركت كنند به گونه اي ناهنجار عمل مي كنند و اين امر است كه پيچيدگي حوزه تحليل جامعه شناسي انحرفات را نشان مي دهد بنابراين آنچه كه در دوران يك جامعه يا محيط فرهنگي در زمان و مكان معيني طبيعي است همين عمل در يك جامعه ديگر يك رفتار انحرافي تلقي مي شود . پس رفتار انحرافي را بايد با توجه به ارزش ها و هنجارهاي اجتماعي مورد پسند آن جامعه توجيه كرد .
بنابراين انحراف يا كجروي را مي توان ناهمنوايي با هنجارها يا مجموعة هنجارهاي معيني تعريف كرد كه توسط تعداد قابل ملاحظه اي از مردم در اجتماع يا جامعه پذيرفته شده است .
و يا اينكه انحراف را عبارت از رفتاري كه هنجارهاي اجتماعي مهمي را نقض كرده و در نظر تعداد زيادي از مردم قابل نكوهشي است تعريف كرد بزهكاري ترجمة واژه peinqency و معني خطا كردن و نفي هنجارهاي قانوني و اجتماعي است كه معمولاً افراد 12 تا 18 ساله را در بر مي گيرد . در جمهوري اسلامي ايران بزهكار به فردي اطلاق مي شود كه مرتكب عملي گردد كه قانون يا شروع ارتكاب آنرا منع كرده و يا ترك عملي كه انجام آنرا واجب و لازم دانسته كه در صورت ارتكاب جرم به دستور حاكم شرع مجتهد جامع الشرايط تأديب و تغريز مي گردد .
اما جامعه شناسان بزهكاري و جرم را اقدام به عملي مي دانند كه برخلاف موازين ، مقررات و معيارهاي ارزشي فرهنگي يك جامعه باشد و كساني كه مرتكب چنين اعمال خلافي مي گردند مجرم يا بزهكار ناميده مي شوند . همچنانكه دور كنيم جامعه شناسي فرانسوي جرم و بزهكار را اقدام به عملي مي داند كه وجدان جمعي را مي آزارد و اجتماعي نسبت به مرتكبين آن واكنش نشان مي دهند و آنها را مجازات مي كنند .
جامعه شناسان معتقدند كه بافت اجتماعي شهرهاي بزرگ و پيچيدگي هاي روزافزون آنها مي تواند متبر مساعدي براي ارتكاب جرايم و بزه هاي نوجوانان باشد .
از يك سو احساس گم كردن خود در ميان جمعيت فشرده و انبوه اينگونه شهرها از چنگال قانون دور ماندن او را بسوي ارتكاب بزه سوق مي دهد و از سوي ديگر ، حالت مصرفي شهرهاي بزرگ و تمجل گرايي و لوكس گرايي ،اكثر نوجوانان را تحت تأثير قرار مي دهد تا بتوانند به نوعي از آنها برخوردار شوند و چون قدرت خريد كافي براي در اختيار گرفتن آنها را ندارند ، وسوسة دزدي ، سرقت مسلحانه و جرايم ديگر آنها را به شدت تحريك مي كند .
اهميت موضوع تحقيق
يكي از دلايل مهم و اساسي در كسب دانش ، كشف حقايق ، حل مسائل ، بيان نظريه هاي جديد و بالاخره شناخت بهتر محيط اطراف است . با درك همبستگي ميان متغيرها ، شناخت تفاوتهايي كه آنها ايجاد مي نمايند ، علل رويدادها و پديده ها و بالاخره پاسخ به « چراها » مي توانيم آينده را از حال ، پيش بيني نمائيم . با كسب دانش ، بر محيط خويش مسلط مي شويم . انسان از طريق كسب تجارب ، درك ديدگاههاي نظري ، يادگيري مهارتها ،رسانه هاي جمعي و بسياري امور ديگر ، كسب دانش مي نمايد ، محيط اطراف را مي شناسد و بالاخره براي آينده خويش ،برنامه ريزي مي كند .
چربار مشكل و مسئله برجسته نوجوانان ، در اغلب جوامع صنعتي كه مورد تجزيه و تحليل قرار مي گيرد : بزهكاري در سنين نوجواني .
در حاليكه توجه به مسائل و مشكلات نوجوانان همواره مورد نظر است . دقت و بار يك بيني اندكي به نمايه هاي منفي دوران نوجواني واكنش هاي كه در اين دوران تأثير بسيار برجامعه و كمك به دگرگونيهاي اساسي در عقايد ، سن ،اهداف و نظام ارزشها مي تواند داشته باشد بعمل مي آيد .
با اين وجود توجه به مسائل نوجوانان همواره حايز اهميت است
زيرا اين مسائل و مشكلات بازتاب نارسائيهاي جامعه است .
تعريف بزهكاري
بزهكاري يك پديده بسيار پيچيده اجتماعي است كه در محيط هاي اجتماعي مختلف به شكل هاي متفاوتي ديده مي شود . تعريف بزه و رفتار بزهكارانه درهر جامعه اي توسط قوانين حقوقي و هنجارهاي اجتماعي آن جامعه مشخص مي شود . اگر چه در بيشتر جوامع ، بزه به عنوان رفتاري قابل تنبيه از طرف قانون تعريف شده است ، اما صرفاً در تبيين آن ، مفهوم حقوقي مسئله كافي نيست . بزهكاري به معناي تعدادي متغير از اعمال ارتكابي عليه احكام قانوني كه مي تواند ماهيت هاي مختلفي داشته باشد ، وجه مشترك تمام جوامع انساني است . صرف نظر از موضوع اختلاف ماهيت ، اين اعمال تقريباً هميشه توسط قانون تعريف و پيش بيني مي شود . در تعريف رفتار بزهكارانه به طور كلي قرن هاست اعمالي مانند قتل ، دزدي ،نزاع ، تخريب ، كلاهبرداي ، تجاوز ،غارت ، وحشي گري و آتش افروزي به عنوان رفتار بزهكارانه پذيرفته شده است و تقريباً همه جوامع براي آن تعريف مشخصي دارند . تنها تفاوت مشهود در ميزان و نوع تنبيهي است كه بر اساس قوانين حقوقي آن جامعه تعيين مي شود . علاوه بر رفتار هاي ذكر شده ، رفتارهاي ديگري هم هستند كه بر اساس ارزش ها و تغيير در ارزش ها يا برحسب زمان و مكان بزه تعريف مي شوند و در جرم شناسي مورد توجه قرارمي گيرند . مثل قوانين مربوط به رانندگي در حالت مستي كه در بعضي از جوامع به طور كلي در طول زمان ، دگرگون شده تا امروز به عنوان جرم شناخته شده است و از نظر قانوني و حقوقي مشمول مقررات كيفري مي باشد . ماهيت اين جرايم با جرائمي كه در بالا ذكر شد متفاوت است . دور كهيم (Durkhim) جامعه شناس فرانسوي بزه را چنين تعريف مي كند « هرعملي وقتي جرم محسوب مي شود كه احساسات قوي و مشخص وجدان جمعي (گروهي ) را جريحه دار سازد » بر اساس اين تعريف به نظر مي رسد كه براي تعريف بزهكاري همه جوامع نمي توانند با يكديگر هم صدا باشند زيرا قضاوت جامعه در مورد ارزش هاي اجتماعي – فرهنگي باعث مي شود عملي جرم شناخته شود ،نه خصوصيات آن عمل به همين علت تعريف حقوقي بزه و رفتارهاي بزهكارانه را در اثر تغيير باورها ، ارزش هاي يك جامعه مي تواند دگرگون شود دگرگوني هايي كه در اين موضوع مشاهده مي شود ، طبيعتاً مطالعه بزهكاري را مشكل كرده و در عين حال گسترش ميدهد ، تا حدي كه امروزه بزه شناسي ، دامنه مطالعه خود را به پديده انحراف از هنجارها نيز گسترش داده است . بدين ترتيب معنا كه منحرف ضمن اينكه از نظر قانوني مجرم نيست ، اما مجري و مطيع قانون هم نيست از ديدگاه روانشناختي اهميت موضوع رفتار انحرافي ، بيم از رفتار بزهكارانه در آينده را مطرح مي كند . با توجه به مقدمه فوق به نظر مي رسد كه در رويكردهاي مختلف به موضوع بزهكاري به گونه اي متفاوت توجه شده است و تعريف بزه از ديدگاه ، حقوقي ، جامعه شناسي و جرم شناسي متفاوت است .
تعريف بزه در رويكردهاي مختلف
رويكرد حقوقي جرم
اگر بپذيريم كه بزه ، تخطي از نظام هنجاري جاري در جامعه است كه از طريق قانون جزا مي تواند قابل پيگرد باشد ، مي توان بزه راهر عملي تعريف كرد كه توسط قانون موجب اعمال كيفر از طرف مقام قضايي است. پيروان اين رويكرد هر عملي را كه خلاف اخلاق و عدالت اجتماعي باشد جرم مي نامند و هدف از تدوين قوانين كيفري را جلوگيري از رفتارهايي مي دانند كه به نحوي به جامعه و افراد آن آسيب مي رساند و نظم اجتماعي را مختل مي كند .
رويكرد جامعه شناختي
رويكرد جامعه شناختي بزه عمدتاً برنظريات دوركهيم استوار است . اگر چه اين نظريات عمدتاً پيچيده هستند اما تأثير آن ها در جرم شناسي ،غيرقابل انكار است . براساس اين نظريه همانطور كه قبلاً نيز توضيح داده شد « جرم پديده طبيعي است و از فرهنگ ،تمدن و فضاهاي هر اجتماعي ناشي مي شود » سير تكاملي فرهنگ ها باعث مي شود مفهوم بزه ، نوع و كيفيت آن نيز دگرگون شود و تجدّد گرايي نيز در اين ميان نقش مهمي پيدا كند به همين علت اين رويكرد در تعريف بزه به هنجارهاي اجتماعي توجه مي كند و عملي را جرم مي داند كه بر خلاف هنجارهاي جامعه باشد و احساسات و و جدان گروهي يا جمعي را متأثير كند .
رويكرد جرم شناسي
از ديدگاه جرم شناسي ، ناسازگاري افراد و عمل ضد اجتماعي ، جرم ناميده مي شود . جرم شناسان نه تنها هر عملي را طبق قانون براي آن مجازات قائل شده اند جرم مي نامند ، بلكه معتقدند كه اعمالي كه در قوانين كيفري براي آنها مجازاتي پيش بيني نشده ولي براي جامعه مضر است ، نوعي جرم مي باشد و نياز به بررسي دارد . ديدگاه كلي اين رويكرد در تعريف بزه به فعل يا ترك فعل كه براي جامعه خطرناك باشد اعتقاد دارد ، مانند اعتياد به عنوان فعل و يا عدم رعايت مقررات رانندگي به عنوان ترك فعل .
تعريف انواع بزه هاي معمول
در اكثر جوامع اعمال زير بر اساس تعريفي كه براي آن بيان شده است به عنوان جرم شناخته مي شود و از نظر قوانين حقوقي مشمول تنبيه هستند .
قتل عمد (homicide) : عملي كه بدون دليل قانوني سبب مرگ ديگري شود .
تجاوز(rape) : انجام اعمال جنسي و غير قانوني با زور در مورد زنان .
غارتگري (robbery) :برداشت و يا قصد برداشت به زور و يا تهديد آميز متعلقات ديگران .
نزاع (assault) : قصد غير قانوني در آسيب رساندن و جريمه دار كردن عواطف مردم از طريق لفظي و يا فيزيكي ، نوع شديد آن منجر به ضرب و جرح مي شود .
تجاوز به حريم (burglary) : ورود غير قانوني با زور و يا بدون زور به خانه مسكوني ، اداره ، كارخانه ،محل كار و ... به قصد استفاده و دزدي .
دزدي (larceny theft ) : برداشت و يا سعي در برداشت غير قانوني اموال ديگران بدون توسل به زور مثل جيب بري .
دزدي وسائط نقليه (motor vehicle theft) : برداشت و يا سعي در برداشتن غير قانوني وسائل نقليه كه به ديگران تعلق دارد .
آتش افروزي (arson) : ايجاد خسارت عمدي از طريق آتش زدن اموال شخصي ديگران و يا اموال عمومي مردم
كلاهبرداري (fraud) : قصد عمدي در فريب دادن ديگران به منظور نفع شخصي
وحشي گري (vandalism) : غارتگري خصمانه ،وارد كردن خسارت به عمد به اموال خصوصي و يا عمومي مثل شكستن شيشه هاي اماكن عمومي و حمله به مردم .
فحشا(prostitution) : ايجاد رابطه نامشروع و غيرقانوني جنسي و يا تبليغ آن .
رويكرد ها در مورد علل بزهكاري
ديدگاه هاي مختلف در مورد علت بزه باعث طرح رويكرد هايي به عنوان چارچوب نظري در اين مورد شده اند كه در ذيل به شرح آنها مي پردازيم
رويكرد شكل ظاهري ( body type theories)
رويكرد شكل ظاهري يكي از قديم ترين نظريه هاي بزهكاري است كه بر اساس ساختار زيستي و ظاهري بدني بزهكاري را تبيين نموده است . اين رويكرد در مورد بزه ، نظري كاملاً متفاوت با رويكرد هاي ديگر دارد . شلدون و كراچمر انديشه تأثير ريخت بدني در پاسخ هاي فرد را نسبت به موقعيت ،مطرح نمودند و بر اساس آن سه تيپ شخصيتي اندومرفيك ، مزومرفيك و اكتومرفيك را معرفي كرده اند . در مطالعات شلدون نشان داده شده است كه تيپ هاي شخصيتي تأثير بسياري در رفتار بزهكارانه دارند . بعدها مطالعات گلاك(glueck)، در مورد 500 نفر كه بزهكاري آن ها ثابت شده است در مقابل 500 نفر غير بزهكار ، تيپ شخصيت مزومورف را خشمگين تر و مساعد تر براي رفتار بزهكارانه تعريف كرده است . اگرچه در مطالعه او چهل و دو عامل فرهنگي اجتماعي نيز با بزهكاري همبستگي داشته اند . در ارزيابي اين رويكرد دي موي مي نويسد ، آنچه در باور اين انديشه امروزه باقيمانده است در نقش هاي شخصيتي هنرپيشگاني است كه در فيلم هاي سينمايي و يا تلويزيون مشاهده مي كنيم . معمولاً نقش هاي خشن و بزهكارانه را افراد زشت صورت ايفا مي كنند و نقش هاي مثبت توسط افراد جذاب ايفا مي شود . بعضي از مطالعات نيز در اأييد موضوع به نتيجه قضاوت هاي قضات پرداخته اند و يافته هاي برخي از آن ها نشان مي دهند . تمايل قاضي در تأييد بيگناهي افرادي كه از جذابيت ظاهري بيشتري برخوردارند .
رويكرد ساختار زيستي
اين رويكرد به دور از هر ارتباطي بين شكل ظاهري و اختلالات ذهني ،بر تأثيرنقش شخصيت زيستي فرد در رفتار بزهكارانه تأييد دارد مثل ژن ها بر رفتار. در اين نظريه ها مسئله توارث و ژن ها به طور جداگانه بررسي مي شود . سابقاً مسئله توارث در رفتار بيشتر مورد توجه قرار مي گرفت در حاليكه در نظريه هاي نوين به مسئله ژن ها و بزهكاري به نوعي ديگر نظر دارند . ديدگاه هاي نوين اين رويكرد به تغييراتي كه در اثر تخريب ژنتيكي در ژن ها بوجود مي آيد تأكيد مي كنند . در نظريات جديد زيست شناختي تأثير مستقيم زيستي در رفتار بزهكارانه مورد حمايت نيست ،در عوض شرايط زيستي خاص را در فرد كه باعث بروز الگو هاي رفتاري غير عادي است پيش مي كشد . به طور خلاصه مي توان اذعان كرد رويكرد زيست شناختي به تعامل بين عوامل زيستي و محيط اجتماعي بيشتر تأكيد دارد تا تأثيرات خالص زيستي . به همين دليل در ديدگاه هاي جديد اين مكتب نظريه هاي زيست شناختي تحت عنوان رويكرد زيستي – اجتماعي بيان ميشود . بررسي جرم از ديدگاه زيستي – اجتماعي عوامل مانند توارث، غدد ، سيستم عصبي ،ژن ها و تغييراتي را كه در پاسخ تغييرات محيطي بوجود مي آيد مورد توجه قرار كي دهند . براي مثال مطالعاتي كه در سال هاي 1980 در زمينه جرم و عوامل زيستي انجام شده است . نشان داده اند كه هيپوگليسمي با جرائم و رفتارهاي ضد اجتماعي در ارتباط است . درچند مطالعه نيز همبستگي زيادي بين جراحت هاي مغزي و رفتار بزهكارانه يافت شده است . تأثير اختلالات رواني مادر در حاملگي هاي پيچيده نيز در رفتار بزهكارانه فرزندان در بعضي از مطالعات ، تاييد شده است . در ارزيابي اين اين رويكرد پيشنهاد مي شود موضوع جرائم و تخلفات از ديدگاه زيست شناختي لازم است به صورت رويكردي چند عاملي مورد توجه قرار گيرد . اگر چه ممكن است حضور چند اجتماعي در مسئله بزه بايد در نظر گرفته شود (لاندمن :Lundman) .
رويكرد روانشناختي
در رويكرد روانشناختي نيز علاوه بر عوامل زيستي ، عوامل موقعيتي در تبيين رفتار بزهكارانه مهم به نظر مي رسند . به همين جهت بسياري از پژوهش هاي زيست شناختي در مسئله بزهكاري ، توسط روانشناسان انجام شده است . برخي از نظريه هاي روانشناختي معتقد است ؛ رفتار بزهكارانه ريشه در يادگيري رفتار مشاهده شده دارد موضوعي كه در بحث هايي كه در رويكرد هاي جامعه شناختي رفتار بزهكارانه نيز مطرح است . به طور اختصاصي تر رويكرد هاي روانشناختي بيشتر جنبه هاي روانپزشكي مسئله را در تبيين بزه مهم مي دانند تا موضوع زيست شناختي را ، نظريه هاي اين رويكرد عمدتاً عنصر شخصيت را در بررسي رفتارهاي بزهكاري ؛ آنچه كه اصطلاحاً شخصيت ضد اجتماعي ناميده مي شود را مورد بحث قرار مي دهند . زمينه تاريخي اين نظريه ها از انديشه هاي فرويد و ديدگاه هاي فرويد نشأت گرفته است . بررسي هاي نوين اين رويكرد در پژوهش هاي كاسپي (caspi) و مافيت (moffitt) نشان مي دهد ،خشم ، اضطراب ، بي ثباتي شخصيتي ،عواطف منفي از عوامل مرتبط و مستعد كننده رفتار بزهكارانه است و افرادي با خصوصيات ذكر شده در مقايسه با افراد معمولي بيشتر در خطر بروز رفتار انحرافي هستند . ارزيابي اين رويكرد ، بيانگر آن است كه افراد داراي شخصيت هاي دروني هستند كه با جرم و رفتار بزهكارانه.........................
برای دریافت فایل کامل محصول را خریداری فرمایید.
|
کار تحقیقی و پایان نامه
